صرع یکی از شایعترین اختلال‌های سیستم عصبی است که بیش از 50 میلیون نفر در جهان به آن مبتلا هستند. در برخورد با بیمار مبتلا به صرع، سه سطح از کنترل را می توان تصور کرد:

1. کنترل تشنج

2. کنترل صرع

3. درمان صرع

بر اساس ویژگی‌های سندرم صرعی، می‌توان در برخورد با هر بیمار، یکی از سطوح بالا را در درمان مد نظر قرار داد. به عنوان مثال در سندرم لنوکس – گاستو، ممکن است حداکثر بتوان به هدف اول نائل آمد؛ در حالیکه در صرع میوکلونیک جوانان، هدف می‌تواند کنترل سندرم صرعی باشد. به طور کلی داروها مهمترین نقش را برای رسیدن به دو هدف اول، بازی می‌کنند.

هدف سوم تا حد زیادی ایده‌آل بوده و شاید فقط با جراحی در نمونه‌های نادری، بتوان به آن دست پیدا کرد. نمونۀ مناسب در این نوع جراحی، Mesial Temporal Lobe Epilepsy است.

در بحث درمان دارویی، برای اینکه یک دارو به عنوان داروی ضد تشنجی مناسب در نظر گرفته شود؛ باید به موارد زیر توجه کرد:

الف- اثرگذاری دارو: یعنی دارو، روی نوع تشنج بیمار، اثر مناسب درمانی داشته باشد.

ب- میزان تحمل بیمار: برای بیمار با توجه به شیوه و میزان مصرف، عوارض جانبی قابل پیش بینی وابسته به دارو، قابل تحمل بوده و بیمار سازگاری خوبی نسبت به آن داشته باشد.

ج- تداخل دارویی: کمترین تداخل دارویی را بر روی داروهای دیگر داشته باشد.

د- عدم وجود اثر القاء کنندگی آنزیمی: اثری روی آنزیم‌های متابولیزه کنندۀ کبدی نداشته باشد و یا حداقل اثر را داشته باشد.

ه- سرعت مناسب تیتراسیون اولیه: در صورت نیاز بتوان در زمان کوتاهی، به حداکثر میزان مجاز اولیه رسید.

و- طیف اثر مناسب: طیف اثر مناسبی روی تشنج‌های مختلف داشته باشد.

ز- صرفۀ اقتصادی: قیمت مناسبی داشته و برای تمام بیماران، قابل تهیه و دسترسی باشد.

البته همۀ داروها واجد ویژگی‌های بالا نیستند. برای رسیدن به این موارد، تحول چشمگیری در تولید داروهای ضدتشنج در طی دو دهۀ اخیر صورت گرفته و این روند کماکان نیز ادامه دارد. اگر تا دو دهۀ قبل، داروهای ضد تشنج محدود به داروهایی مانند فنوباربیتال، فنی توئین، کاربامازپین، سدیم والپروات و … بودند؛ امروزه طیف وسیعی از داروها، وارد بازار شده‌اند تا بتوان هر چه بیشتر به اهداف بالا دست پیدا کرد. البته لازم به ذکر است که هنوز هم در بسیاری از موارد، داروهای نسل قدیم نقش به سزائی در درمان بیماران به عهده دارند.

صرف نظر از خصوصیات داروها، برنامه ریزی درمانی در برخورد با هر تشنج، شروع با مؤثرترین داروی موجود و به صورت درمان تک دارویی است. در صورت سپری شدن زمان کافی و عدم کنترل، لازم است داروی دیگری که در خط بعدی قرار دارد شروع شود( باز هم به صورت تک دارویی) و در نهایت در صورت عدم کنترل، می توان به درمان چند دارویی متوسل شد.

در بحث درمان چند دارویی، در نظر گرفتن نکاتی مانند مکانیسم داروهای مورد استفاده و ترکیب کردن داروهایی با مکانیسم‌های مختلف، هدف اصلی است. باید تلاش کرد ضمن فراهم آوردن طیف اثر وسیعتر از ایجاد عوارض جانبی بیشتر تا حد قابل توجهی پیشگیری شود.

اینکه تا چه مدت لازم است داروهای ضد تشنج  استفاده شوند، در نظر گرفتن تفاوت‌های بیماران ( مثل کودکان، سالمندان، زنان باردار و … ) و همینطور وجود بیماری همراه، مواردی هستند که آگاهی از آنها، در برخورد با هر بیمار مبتلا لازم است.

دکتر حسین مژدهی پناه
استادیار دانشگاه علوم پزشکی قزوین